Rối loạn chuyển hóa lipid máu chỉ tình trạng thay đổi bất thường các thành phần lipid trong máu, có thể tăng hoặc giảm.
Rối loạn chuyển hóa lipid máu, trong đó đặc biệt tăng LDL-Cholesterol (cholesterol tỷ trọng thấp) là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh, như xơ vữa động mạch, tăng huyết áp, tiểu đường…. có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, thiểu năng mạch vành, tai biến mạch não.
Chuyển hóa lipid trong cơ thể
Lipid vào cơ thể qua đường thức ăn, dưới tác dụng của men lipase tại tá tràng, một phần các acid béo được chuyển thành dạng tự do, từ đó được hấp thu vào cơ thể theo đường tĩnh mạch cửa về gan. Phần lớn lượng lipid còn lại kết hợp với muối mật tạo thành dạng nhũ tương, rồi được hấp thu qua đường bạch mạch.
Ngoài được hấp thu từ thức ăn, phần lớn lượng lipid được tạo ra do chuyển hóa trong cơ thể, còn gọi là con đường nội sinh. Theo con đường này, các sản phẩm chuyển hóa của cơ thể sẽ được tổng hợp thành acid béo và glycerin tại gan, từ đó tạo thành lipid.
Lipid được hấp thu qua thức ăn và lipid được tổng hợp tại gan, đều gắn với các apoprotein tạo thành lipoprotein tỷ trọng rất thấp (very low density lipoprotein - VLDL) thành phần chủ yếu là triglycerid, rồi đưa vào hệ tuần hoàn chung.
VLDL theo đường máu tới mô mỡ, trao phần triglycerid cho mô mỡ, tỷ trọng tăng lên và lần lượt biến thành tỷ trọng trung gian, rồi tỷ trọng thấp (low density lipoproten – LDL) gồm đa số là cholesterol và phospholipid, còn gọi là LDL-Cholesterol (LDL-C).
Sau khi trao cholesterol cho các tế bào theo nhu cầu, LDL-C chuyển thành lipoprotein tỷ trọng cao (high density lipoprotein – HDL). Tiếp đó, nếu các mô thừa cholesterol, HDL có tác dụng vận chuyển cholesterol ra khỏi các mô để về gan.
Vai trò của lipid trong cơ thể
Lipid không hoàn toàn xấu mà giữ nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể, như:
- Triglycerid được sử dụng để cung cấp năng lượng cho cơ thể.
- Cholesterol, phospholipid và triglycerid tham gia vào cấu tạo màng tế bào, màng cá bào tương, thực thi nhiều chức năng trong tế bào và tham gia tổng hợp nhiều thành phần quan trọng trong cơ thể.
Trị số lipid máu bình thường
Có nhiều thành phần lipid trong máu, nhưng được sử dụng thường xuyên trên lầm sàng gồm bốn thành phần chính, đó là cholesterol toàn phần, LDL-C, HDL-C và triglycerid. Các thành phần lipid trong máu thay đổi rất nhiều do thức ăn, nên để xét nghiệm đánh giá sự thay đổi lipid trong máu, tốt nhất là lấy máu xét nghiệm sau ăn ít nhất 12 giờ.
Trị số bình thường các thành phần lipid trong máu:
- Cholesterol toàn phần: < 5,2mmol/L
- HDL-C: > 0,9mmol/L
- LDL-C: < 3,4mmol/L
- Triglycerid: < 2,3mmol/L
Rối loạn chuyển hóa lipid máu
Căn cứ vào kết quả xét nghiệm lipid máu, tùy theo thành phần nào thay đổi mà chia ra các loại rối loạn khác nhau. Trong thực tế lâm sàng, thường chia ra hai nhóm, liên quan đến lựa chọn thuốc điều trị:
- Rối loạn chuyển hóa lipid đơn thuần: Chỉ có LDL-C cao trên 3,4mmol/L, các loại lipid khác trong giới hạn bình thường.
- Rối loạn chuyển hóa lipid loại phối hợp: Cả LDL-C và triglycerid đều tăng.
Nguyên nhân gây rối loạn lipid máu
Một số nguyên nhân gây tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid máu là:
- Chế độ ăn: Ăn quá nhiều chất béo bão hòa, có nhiều trong mỡ động vật, sữa, các sản phẩm từ sữa, bơ, dầu dừa,….
- Ít vận động thể lực, dẫn tới béo phì: Béo phì là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một số bộ phận hay toàn thân, làm ảnh hưởng đến sức khỏe và là nguyên nhân gây rối loạn chuyển hóa lipid máu.
- Uống nhiều rượu, bia, hút thuốc lá: Cũng là nguyên nhân gây rối loạn chuyển hóa lipid máu
- Do di truyền, thiếu hụt men lipase, rối loạn gen chuyển hóa HDL-Cholesterol,…cũng gây ra tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid.
- Rối loạn chức năng tuyến nội tiết: Một số tuyến nội tiết như tuyến yên, tuyến giáp, tuyến thượng thận… bài tiết các hormon có tác dụng tham gia vào quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể. Sự rối loạn chức năng của các tuyến nội tiết sẽ gây nên tình trạng rối loạn lipid máu.
- Nguyên nhân thứ phát: Rối loạn chuyển hóa lipid do hậu quả một số bệnh như hội chứng thận hư, suy giáp, đái tháo đường, suy gan,…
Ths.Bs Vũ Văn Lực
Rối loạn lipid máu
